Michaił Jurjewicz Lermontow ros. Михаил Юрьевич Лермонтов; ur. 3 października?/15 października 1814 w Moskwie, zm. 15 lipca?/27 lipca 1841 w Piatigorsku – rosyjski pisarz, prozaik, dramaturg. Jeden z najwybitniejszych twórców XIX w., związany z romantyzmem[1]. Autor poematów romantycznych opartych na motywach ludowych, pejzażowej, refleksyjno-filozoficznej i patriotycznej liryki oraz dramatów. Twórca pierwszej rosyjskiej powieści psychologicznej Bohater naszych czasów[2]. Klasyk literatury rosyjskiej. Wstąpił do szkoły i służby wojskowej, w 1840 roku skazany [>>] za wiersz na śmierć Puszkina.
Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej; syn kapitana Jurija Lermontowa i Marii Arseniewej. Jego rodzina według tradycji wywodzi się od Szkota Learmontha, osiadłego w Rosji w początkach XVII w[3]. Po śmierci matki 1817 wychowywany był przez babkę Jelizawietę Aleksiejewną Arseniewą, bez większego kontaktu z ojcem. Chłopiec uczył się w domu, w dzieciństwie władał już językiem francuskim, którego uczył go francuski guwerner, oraz niemieckim. Uczył się też od najmłodszych lat rysunku i malarstwa, jego nauczycielem był Piotr Jefimowicz Zabołocki, który też namalował kilka portretów poety. Lermontow kilkakrotnie odbył wraz z babką wycieczki na Kaukaz 1818, 1820, 1825, które wywarły duży wpływ na jego wczesną twórczość.
W 1828 rozpoczął studia na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1832 wyjechał na dwa lata do Petersburga, gdzie uczęszczał do szkoły podchorążych gwardii. Sympatyzował z dekabrystami. Poznał też dobrze angielski, czytał Byrona, którego później tłumaczył na rosyjski, i Shelleya.
Debiutem był poemat Chadży Abrek[4] z 1828, który ukazał się drukiem w 1835. W 1837 roku napisał wiersz Śmierć poety, w którym oskarżał koła polityczne Rosji o śmierć Puszkina; został za to zesłany na Kaukaz, gdzie Rosja toczyła wojnę z buntującą się lokalną ludnością. Śmierć poety podobnie jak teksty prozą m.in. powieść Bohater naszych czasów, utwory dramatyczne oraz rosnąca popularność innych jego wierszy, zrobiła z niego najważniejszego poetę rosyjskiego w latach bezpośrednio po śmierci Puszkina, z trwającym przez stulecia wpływem na całą rosyjską literaturę. Charakter jego utworów jest wyraźnie buntowniczy, bezpośrednio godzący w system carski, uznany za szczególnie niebezpieczny przez swoją do dziś uderzającą nowoczesnością estetykę i narastającą popularność.
Lermontow tworzył pod wpływem europejskich romantyków, takich jak Byron, Schiller. Dla początków jego twórczości charakterystyczne są melancholia, pesymizm i bunt przeciw ograniczaniu wolności w Rosji. Później pojawiły się także wątki refleksyjno-filozoficzne. W odróżnieniu jednak od innych poetów romantyzmu, poezja jego zaskakująco oszczędna formalnie, nowoczesna. Lermontow wywarł swoimi utworami do dziś trwający wpływ na rosyjską literaturę. Buntowniczy charakter jego utworów jest obok ich estetyki jednym z głównych powodów tej aktualności.