Czapski był człowiekiem kontemplacji. Odczuwał zarazem silny głód ludzi, podróży, aktywności, spotkań. Świata, którego oblicze i przemiany obserwował z pasją. [...] Czy pisze o malarstwie, o religii, o uczuciach, o ludziach, czy o historii, dla Czapskiego jest wprost niezbędne rzutowanie tematu na szeroki plan własnego życia duchowego, wkomponowanie go w perspektywę innych przeżyć wewnętrznych.
[Barbara Toruńczyk]
Tumult i widma czytam teraz z takim samym zachwytem jak dawniej, porażona ich aktualnością. W jednym ze szkiców Czapski przytacza motto z Valery’ego wypisane złotymi literami na pałacu Chaillot w Paryżu: »Od ciebie, przechodniu, zależy, / czy będę grobem czy skarbem, / Czy będę milczał, czy mówił. / Od ciebie to zależy, przyjacielu.«. Te słowa Czapski odnosi do ziemi francuskiej, na której przyszło mu spędzić kilkadziesiąt lat życia. Myślę, że można je też zastosować do tej wspaniałej książki - »Od ciebie, czytelniku, zależy.«". [Krystyna Zachwatowicz-Wajdowa]
Józef Maria Franciszek Czapski herbu Leliwa właśc. hrabia Hutten-Czapski, przydomka i tytułu nie używał, ps. „Marek Sienny”, „J. Cz.”, „jcz”, ur. 3 kwietnia 1896 w Pradze, zm. 12 stycznia 1993 w Maisons-Laffitte – polski artysta malarz i pisarz, major Wojska Polskiego.
Syn hr. Jerzego Hutten-Czapskiego 1861–1930 i Józefy Leopoldyny z hr. Thun-Hohenstein 1867–1903, wnuk hr. Emeryka Huttena-Czapskiego i hr. Friedricha Thuna, brat Marii Czapskiej.
Rozpoczął studia prawnicze w Petersburgu. We wrześniu 1917 na krótko w 1 pułku ułanów Kr wieckich, formowanym w Mińsku. [>>] W październiku 1918 zapisał się do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, wkrótce potem wyjechał do Petersburga z misją poszukiwania zaginionych ułanów 1 p.uł. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i otrzymał Order Virtuti Militari. W latach 1921–1924 kontynuował naukę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. u Józefa Pankiewicza. Od 1924 do 1931 przebywał z grupą kapistów m.in. z Janem Cybisem i Zygmuntem Waliszewskim w Paryżu. W latach 30. w Warszawie, współpracował m.in. z „Głosem Plastyków” i „Wiadomościami Literackimi”.
We wrześniu 1939 zmobilizowany, 27 września wzięty do niewoli w miejscowości Chmielek. W czasie II wojny światowej więziony w obozach jenieckich ZSRR – internowany w Starobielsku, Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Zwolniony w 1941 na mocy układu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonych w Tockoje Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR Armia Andersa, gdzie zajmował się do kwietnia 1942 bezskutecznym poszukiwaniem „zaginionych” oficerów polskich w ZSRR – jak się okazało w kwietniu 1943 – ofiar zbrodni katyńskiej. Następnie szef przysztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, odpowiedzialny za sprawy kulturalno-oświatowe w armii. Współredagował pierwsze numery „Orła Białego”. Przewędrował szlakiem 2. Korpusu przez Bliski Wschód do Włoch, gdzie brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat rządu RP na emigracji, w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską. Przeżycia z pobytu w ZSRR opisał w książkach Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi. Od 1946 w Paryżu, współtworzył paryską „Kulturę” od 1947 do śmierci mieszkał w domu – redakcji „Kultury” w Maisons-Laffitte przy Avenue de Poissy 91. Swoje artykuły i eseje umieszczał ponadto w pismach francuskich, m.in. „Le Figaro Littéraire”, „Preuves”, „Gavroche”, „Nova et Vettera”, „Carrefour”. Współorganizował Kongres Wolności Kultury w Berlinie 1950.
Swoje obrazy pokazywał na wystawach we Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Brazylii, Belgii. W Polsce jego twórczość była praktycznie niedostępna – po przełomie października 1956, w 1957 odbyły się wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, ale zorganizowanie kolejnej było możliwe dopiero w 1986 w Muzeum Archidiecezjalnym w Warszawie.
Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej List 59. W PRL informacje na temat Józefa Czapskiego podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „... w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze literatura piękna, publicystyka, eseistyka”. Jego twórczość malarska i pisarska została upowszechniona w Polsce dopiero po 1989.
Malował portrety, wnętrza, pejzaże, widoki miejskie, kwiaty, martwe natury, sceny z przedstawień teatralnych, w których najważniejszą rolę odgrywał kolor i światło. Przywiązywał większą wagę do konstrukcji obrazu niż inni kapiści, dążył do syntetycznego ujęcia przedmiotu i wydobycia dramatycznego wyrazu. Po II wojnie światowej malował najprostsze motywy z życia codziennego, sceny miejskie, postać ludzką na tle pospolitego otoczenia, pogłębiając studia natury, jej form i barw.
Pochowany 15 stycznia 1993 na cmentarzu w sąsiadującej z Maisons-Laffitte miejscowości Le Mesnil-le-Roi, obok zmarłej w 1981 siostry Marii.
Logowań na konto: 404559
